Nghi thức cúng mãn Tết này, dựa theo lời Đức Phật dạy, hướng dẫn cách cúng và lễ đúng với thiện nhân quả, tương ứng với mong cầu hạnh phúc thế gian.
Cúng mãn Tết (cúng hóa vàng) là quan niệm của người dân Việt Nam, rằng sau khi mời tổ tiên về dự Tết với con cháu vào ngày 30 Tết, đến khi tiệc xuân đã mãn, con cháu lại cáo lễ để tiễn đưa tổ tiên trở về âm cảnh.
Quan điểm của đạo Phật về vấn đề này như sau: Đức Phật dạy người sau khi mất, nếu sinh vào cõi vong linh ngạ quỷ, thì họ sinh sống được bằng đồ cúng tế của người thân (bài kinh Cúng Linh); Đạo Phật là đạo hiếu nghĩa, nên Đức Phật dạy người sống cần có bổn phận cúng tế làm phúc hướng đến cho người đã mất, đó là nhân duyên của việc phát triển kinh tế (bài kinh Làm Giàu). Cho nên, trong các ngày Tết gia đình vui vẻ bên nhau, hưởng sự an nhàn, vui vẻ ăn uống, thì cũng cần mời người mất về thọ thực, vui chung với gia đình và sau khi hết ngày nghỉ ngơi vui chơi, bắt đầu các công việc thì làm cơm cúng để báo với người mất là những ngày lễ Tết nghỉ ngơi vui chơi đã kết thúc, đây là việc làm khiến tăng trưởng tâm kính trọng, là việc làm đúng pháp, nên ngày cúng mãn Tết, các gia đình thường sắm sửa những mâm lễ và bày cúng gia tiên tiền tổ.
Nghi thức cúng lễ này, dựa theo lời Đức Phật dạy, hướng dẫn cách cúng và lễ đúng với thiện nhân quả, tương ứng với mong cầu hạnh phúc thế gian.
A. Hướng Dẫn Sắm Lễ
Sắm Lễ – Bày Lễ
Sắm Lễ: Hương, hoa, nước trà, quả, thực.
– Hương: Các loại hương đốt có hương thơm hoặc nếu không dùng hương đốt thì hướng tâm thành cúng lễ (hương tâm)
– Hoa: Các loài hoa có hương thơm (không kiêng về tên hoa và số lượng).
– Trà: Nước trà tỏa hương của sáu vị là đắng, cay, chua, chát, mặn, ngọt là sáu vị nuôi sống tất cả chúng sinh.
– Quả: Số lượng tùy ý không kiêng kị 2 quả hay 4 quả,… Nên cúng quả đã chín vì có hương từ vị để vong linh thọ hưởng, quả xanh chưa có hương thơm của vị (tránh tình trạng biến ban thờ thành chỗ cất đồ).
– Thực: Hiến cúng Phật bày lễ một bát cơm và một cốc nước. Hiến cúng chư Thiên, chư Thần bày lễ một bát cơm và một cốc nước chè. Hiến cúng gia tiên có cơm chay, nếu không có đồ chay thì làm một mâm cơm chay đơn giản bao gồm các đồ thức ăn từ rau củ quả, không có thịt của chúng sinh.
Cách Bày Lễ
– Trước bát hương thờ Phật: quả, một bát cơm, một cốc nước. (Nếu gia đình chưa có bàn thờ Phật thì không sắm lễ cúng Phật, nhưng vẫn đọc phần cúng Phật, khi đọc thì hướng tâm tới Phật, nguyện dâng tất cả lễ đã sắm để cúng Phật, rồi thừa lộc Phật, vẫn hiến cúng được cho chư Thiên, chư Thần và các vong linh).
– Trước bát hương thờ thần linh (chư Thiên, chư Thần, thổ công, thần đất…): quả, một bát cơm, một cốc nước.
– Trước bát hương thờ gia tiên: quả, một mâm cơm hoặc một bát cơm, một cốc nước và một cốc sữa.
Tâm Khi Cúng Lễ
Dùng ba tâm kính Phật, trọng Thần, hiếu nghĩa với tổ tiên. Biết ơn Phật đã ban bố chỉ dạy pháp diệt khổ cho chúng sinh. Biết ơn và tôn trọng các vị chư Thiên, Thiện Thần đã ủng hộ cho mình làm các việc thiện. Biết ơn tổ tiên, cha mẹ đã sinh thành dưỡng dục chúng ta, đã tạo duyên cho chúng ta có họ hàng anh em con cái. Khi cúng lễ với nguồn tâm này, thì gia đình sẽ được gia tăng phúc báu và cảm ứng được với thế giới tâm linh.
Pháp Khí
Tùy duyên có/không dùng pháp khí: chuông, mõ, khánh.
Lưu ý: Các đàn cúng lễ không sát sinh, không đốt tiền vàng, mã, giấy sớ.
B. Nghi Thức Cúng Lễ
1. Nguyện Hương
(Quỳ dâng hương hoặc cắm hương trước. Thực hiện 1 trong 2 văn nguyện hương dưới đây)
a. Dùng hương đốt, hương trầm,…
Nguyện đem lòng thành kính
Gửi theo đám mây hương
Phảng phất khắp mười phương C
úng dường ngôi Tam Bảo
Thề trọn đời giữ đạo
Theo tự tính làm lành
Cùng pháp giới chúng sinh
Cầu Phật từ gia hộ
Tâm Bồ Đề kiên cố
Chí tu đạo vững bền
Xa biển khổ nguồn mê
Chóng quay về bờ giác
Nam mô Hương Cúng Dường Bồ Tát
Nam mô Hương Cúng Dường Bồ Tát
Nam mô Hương Cúng Dường Bồ Tát Ma Ha Tát! (3 chuông)
b. Dùng tâm hương
Nguyện ý thành, tâm kính
Biến mãn khắp mười phương
Cúng dường ngôi Tam Bảo
Thề trọn đời giữ đạo
Theo tự tính làm lành
Cùng pháp giới chúng sinh
Cầu Phật từ gia hộ
Tâm Bồ Đề kiên cố
Chí tu đạo vững bền
Xa biển khổ nguồn mê
Chóng quay về bờ giác
Nam mô Hương Cúng Dường Bồ Tát
Nam mô Hương Cúng Dường Bồ Tát
Nam mô Hương Cúng Dường Bồ Tát Ma Ha Tát! (3 chuông)
2. Văn Khấn
(Quỳ gối, chắp tay)
Nam mô thập phương pháp giới thường trụ Tam Bảo tác đại chứng minh! Nam mô Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni! Con/chúng con kính bạch chư Phật, chư Bồ Tát, chư Hiền Thánh Tăng chứng minh và gia hộ cho con/chúng con. Con/chúng con xin thỉnh chư Thiên, chư Thần Linh cư ngụ tại nơi đất (ở của gia đình; cơ quan; cửa hàng)…, chứng giám lòng thành và ủng hộ cho (gia đình; cơ quan; cửa hàng…)… con/chúng con.
Đệ tử con tên là:… Pháp danh (nếu có):… đại diện cho toàn thể (gia đình; cơ quan; cửa hàng…)… hiện đang ở tại:…
Hôm nay là ngày… tháng… năm…, (gia đình; cơ quan; cửa hàng…)… con/chúng con thiết lễ cúng mãn Tết (cúng hóa vàng), con/chúng con xin được nương oai lực Tam Bảo, hạnh nguyện độ sinh, độ cho vong linh của chư Tăng chùa Ba Vàng, con/chúng con xin thỉnh mời
+ Cúng tại nhà: vong linh các cụ gia tiên tiền tổ họ… hợp duyên, [các vong linh thai nhi của (tên mẹ)… (nếu có)]…
(Tiếp)
các vong linh có duyên tại nơi đất (ở của gia đình; cơ quan; cửa hàng…)…, vong linh oan gia trái chủ trên sức khỏe thọ mạng, vong linh oan gia trái chủ cản trở phát triển công việc của (gia đình; cơ quan; cửa hàng…)… con/chúng con cùng các vong linh oan gia trái chủ có duyên oán kết đang báo oán (gia đình; cơ quan; cửa hàng…)… con/chúng con được về đây thọ tài ẩm thực hiến cúng của (gia đình; cơ quan; cửa hàng…)… con/chúng con, (nếu tụng kinh thì đọc thêm: và nghe kinh thính pháp cầu giác ngộ giải thoát) và hoan hỷ phù hộ cho (gia đình; cơ quan; cửa hàng…)… con/chúng con trong năm mới này.
Nam mô Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni! (1 chuông. 1 lễ)
3. Lễ Tán Phật
(Quỳ hoặc đứng; pháp khí: khánh)
Đại từ đại bi thương chúng sinh,
Đại hỷ đại xả cứu hàm thức,
Tướng đẹp sáng ngời dùng trang nghiêm.
Chúng con chí tâm thành đảnh lễ. (1 chuông)
Chí tâm đảnh lễ: Tất cả chư Phật ba đời, tột hư không khắp pháp giới. (1 chuông. 1 lễ)
Chí tâm đảnh lễ: Tất cả Chính Pháp ba đời, tột hư không khắp pháp giới. (1 chuông. 1 lễ)
Chí tâm đảnh lễ: Tất cả Tăng bậc Hiền Thánh ba đời, tột hư không khắp pháp giới. (3 chuông. 1 lễ)
4. Tán Pháp
(Ngồi; khai chuông mõ. Nếu không có thời gian tụng kinh thì bỏ qua phần này.)
Pháp Phật sâu mầu chẳng gì hơn,
Trăm ngàn muôn kiếp khó được gặp.
Nay con nghe thấy vâng gìn giữ,
Nguyện hiểu nghĩa chân Đức Thế Tôn.
Nam mô Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni! (3 lần. 3 chuông)
5. Tụng Kinh
(Ngồi, pháp khí: mõ. Nếu không có thời gian tụng kinh thì bỏ qua phần này.)
Bài Kinh: Tế Đàn
Một thời, Thế Tôn trú ở Ràjagaha. Rồi Bà la môn Ujjaya đi đến đảnh lễ, ngồi xuống một bên, bạch Thế Tôn:
Có phải Tôn giả Gotama không tán thán tế đàn?
Này Bà la môn, Ta không phải không tán thán tất cả loại tế đàn. Những loại tế đàn nào, này Bà la môn, bò bị giết, dê cừu bị giết, gà heo bị giết, các loài sinh vật khác đi đến bị giết hại. Loại tế đàn ấy, này Bà la môn, liên hệ đến sát sinh, Ta không tán thán loại tế đàn ấy. Những loại tế đàn có sát sinh như vậy, này Bà la môn, các A la hán và những ai đi trên con đường hướng đến A la hán, không có đi đến.
Này Bà la môn, tại những tế đàn nào, trong ấy không có bò bị giết, không có dê cừu bị giết, không có gà heo bị giết, không có các loài sinh vật khác bị giết hại. Này Bà la môn, Ta tán thán loại tế đàn không có sát sinh như vậy, tức là làm bố thí, tế đàn cầu hạnh phúc cho gia đình. Những loại tế đàn không có sát sinh như vậy, này Bà la môn, các A la hán và những ai đi trên con đường hướng đến A la hán, có đi đến.
(ĐTKVN, Tăng Chi Bộ I, Chương 4, Phẩm Bánh xe, phần Ujjaya, VNCPHVN ấn hành, 1996, tr.629)
Nguồn: Quảng Tánh – Biên soạn (2016). Lời Phật dạy trong kinh tạng Nikàya, tập II, Nxb.Hồng Đức, Hà Nội, tr. 80.
Chú thích:
– Ràjagaha: thành Vương Xá
– ĐTKVN: Đại tạng kinh Việt Nam
– VNCPHVN: Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam.
Bài Kinh: Cúng Linh
Một thời, Thế Tôn ở tại trú xứ của Bà la môn Jànussoni. Sau khi đi đến cung kính đảnh lễ, hỏi thăm và ngồi xuống một bên, Bà la môn Jànussoni bạch Thế Tôn:
Thưa tôn giả Gotama, chúng tôi bố thí, làm các lễ cúng cho người chết. Mong rằng, bố thí này cho bà con huyết thống đã chết được lợi ích! Mong rằng, các bà con huyết thống đã chết, thọ hưởng bố thí này! Thưa tôn giả Gotama, bố thí như thế có lợi ích gì cho các bà con huyết thống đã chết không? Các bà con huyết thống đã chết có được thọ hưởng bố thí ấy hay không?
Này Bà la môn, nếu có tương ưng xứ, thời có lợi ích; không có lợi ích nếu không có tương ưng xứ.
Ở đây, này Bà la môn, những người nào… sau khi thân hoại mạng chung sinh vào địa ngục, sinh vào loại bàng sanh, sinh cộng trú với loài người, sinh cộng trú với chư Thiên. Những vị này, được nuôi sống và tồn tại với những món ăn ứng với cảnh giới của các vị ấy. Này Bà la môn, đây là không tương ưng xứ; trú ở những nơi ấy, các vị ấy không được lợi ích của bố thí ấy.
Nhưng ở đây, này Bà la môn, người nào sau khi thân hoại mạng chung, sinh vào cõi ngạ quỷ. Vị ấy được nuôi sống và tồn tại với các món ăn tại đấy. Món ăn nào, các bạn bè, thân hữu, hoặc bà con, hoặc người cùng huyết thống muốn hướng cúng cho vị ấy; tại đấy, vị ấy sống với món ăn đó, tồn tại với món ăn đó. Này Bà la môn, đây là tương ưng xứ; trú nơi đây, vị ấy được lợi ích của bố thí ấy.
(ĐTKVN, Tăng Chi Bộ IV, Chương 10, phẩm Jànussoni, phần Jànussoni, VNCPHVN ấn hành, 1997, tr.595)
Nguồn: Quảng Tánh – Biên soạn (2016). Lời Phật dạy trong kinh tạng Nikàya, tập II, Nxb.Hồng Đức, Hà Nội, tr. 82.
Chú thích:
– ĐTKVN: Đại tạng kinh Việt Nam
– VNCPHVN: Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam.
6. Cúng Thực
a. Văn bạch
(Quỳ, chắp tay)
Nam mô Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni! Con/chúng con kính thỉnh chư Phật, chư Bồ Tát, chư Hiền Thánh Tăng gia hộ, chư Thiên, chư Thần Linh ủng hộ, chư vong linh phù hộ cho (gia đình; cơ quan; cửa hàng…)… con/chúng con luôn đầy đủ duyên lành làm các lễ cúng không có sát sinh, để đem lại hạnh phúc cho gia đình, như Đức Phật dạy trong bài kinh “Tế Đàn”.
Nhân dịp cúng lễ mãn Tết (cúng hóa vàng), (gia đình; cơ quan; cửa hàng…)… con/chúng con như pháp cúng tế, thành tâm sắm sửa vật thực, dâng lên cúng dường.
Trường hợp trên mâm cúng có thịt từ việc sát hại chúng sinh thì đọc: Nhân duyên (gia đình; nhân viên cơ quan; cửa hàng)… chưa hiểu Phật Pháp nên có sát hại chúng sinh để cúng lễ trong đàn lễ này, con/chúng con xin bạch không dâng cúng các phần thịt chúng sinh đó. Con/chúng con xin bạch chỉ dâng cúng vật thực từ rau củ quả và vật thực từ tam tịnh nhục.
(Tiếp)
Thượng: Xin dâng lên cúng dường thập phương chư Phật chứng minh.
Trung: Xin dâng lên cúng dường chư Bồ Tát, chư Hiền Thánh Tăng chứng minh.
Hạ: Xin dâng cúng cho chư Thiên, chư Thần Linh tại nơi đây.
Sau: Xin hiến cúng cho tất cả vong linh mà con/chúng con đã thỉnh mời. Nguyện cho đầu xuân năm mới, các vong linh được nương sự hiến cúng trong đàn lễ cúng này của con/chúng con mà được thọ thực no đủ, khởi tâm hoan hỷ, hộ trì cho (gia đình; cơ quan; cửa hàng…)… con/chúng con.
Nam mô Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni! (1 chuông)
b. Tụng thần chú cúng thực
(Ngồi, pháp khí: mõ)
Biến thực chân ngôn: Nam mô tát phạ đát tha, nga đá phả rô chỉ đế, ám tam bạt ra, tam bạt ra hồng. (7 lần. 1 chuông)
Biến thủy chân ngôn: Nam mô tô rô bà ra, đát tha nga đá ra, đát điệt tha, án tô rô tô rô, bát ra tô rô, bát ra tô rô sa bà ha. (7 lần. 1 chuông)
Phổ cúng dường: Án nga nga nẵng tam bà phạ phiệt nhật ra hồng. (7 lần. 3 chuông)
Nguyện cho các vong linh
Được thọ thực no đủ
Nghe kinh giác ngộ Pháp
Sinh lòng kính tín Phật
Nương tựa nơi Tam Bảo
Tu hành cầu thoát khổ
Nam mô Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni! (1 chuông. 1 vái)
7. Phát Nguyện Bồ Đề
(Quỳ)
Nam mô Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni, thỉnh các chúng đã lãnh thọ phước báu, vật thực tại đàn lễ này, cùng con/chúng con xin tùy hỷ với công hạnh Bồ Đề:
“Phát tâm Bồ Đề
Hộ trì Tam Bảo
Chuyển tải Phật pháp
Rộng khắp thế gian” (3 lần)
Nguyện chư vị tinh tấn Bồ Đề, cầu Vô Thượng Đạo. (1 vái)
8. Kệ Cát Tường
(Quỳ hoặc đứng; pháp khí: khánh)
Nguyện ngày an lành đêm an lành
Ngày đêm sáu thời thường an lành
Trong tất cả thời thảy an lành
Nguyện ngôi Thượng Sư thương nhiếp thọ
Nguyện ngày an lành đêm an lành
Ngày đêm sáu thời thường an lành
Trong tất cả thời thảy an lành
Nguyện ngôi Tam Bảo thường gia hộ
Nguyện ngày an lành đêm an lành
Ngày đêm sáu thời thường an lành
Trong tất cả thời thảy an lành
Nguyện chư Hộ Pháp thường ủng hộ
Nam mô Tiêu Tai Giáng Kiết Tường Bồ Tát Ma Ha Tát! (3 lần)
Nam mô Đại Bi Quan Thế Âm Bồ Tát! (7 lần)
9. Phục Nguyện
(Quỳ gối; chắp tay)
Nam mô Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni! Con/chúng con xin hồi hướng công đức tu tập trong đàn lễ này, cùng công đức tạo lập được trong ngày hôm nay cho tất cả các chúng chư Thiên, chư Thần Linh, chư vong linh mà con/chúng con hiến cúng, được kết duyên pháp lữ với con/chúng con, đời đời kiếp kiếp trợ duyên cho nhau tu hành cho tới ngày thành Phật.
Con/chúng con cũng xin hồi hướng công đức tu tập trong đàn lễ này, cùng công đức tạo lập được trong ngày hôm nay đến cho (gia đình; cơ quan; cửa hàng…)… con/chúng con (đọc mong cầu)… và cùng nhau tinh tấn tu hành theo Chính Pháp của Phật, cho tới ngày liễu thoát luân hồi sinh tử.
Nam mô Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni! (1 chuông. 1 lễ)
10. Hồi Hướng
(Quỳ hoặc đứng; pháp khí: mõ)
Công phu công đức có bao nhiêu,
Con xin lấy đó hồi hướng về,
Nguyện khắp pháp giới các chúng sinh,
Thảy đều thể nhập vô sinh nhẫn. (1 chuông)
Nguyện tiêu ba chướng sạch phiền não,
Nguyện được trí tuệ thật sáng ngời,
Nguyện các tội chướng thảy tiêu trừ,
Đời đời thường hành Bồ Tát đạo. (1 chuông)
Nguyện đem công đức tu hành này,
Chan rải mười phương khắp tất cả,
Hết thảy chúng con cùng các loài,
Đồng được lên ngôi Vô Thượng Giác. (3 chuông)
11. Tam Tự Quy
(Quỳ hoặc đứng; pháp khí: khánh)
Tự quy y Phật, nguyện cho chúng sinh, hiểu thấu đạo lớn, phát tâm Vô Thượng. (1 chuông. 1 lễ)
Tự quy y Pháp, nguyện cho chúng sinh, thâm nhập kinh tạng, trí tuệ như biển. (1 chuông. 1 lễ)
Tự quy y Tăng, nguyện cho chúng sinh, quản lý đại chúng, hết thảy không ngại. (3 chuông. 1 lễ)
Tâm Hướng Phật St/Nguồn: Chùa Ba Vàng!